Mindfulness werkt, maar het is niet voor iedereen - De Morgen

In het verdomhoekje van de zweverigheid: wie mindfulness zocht, wist jarenlang waar te zoeken. Maar het tij keert. Mindfulness heeft wel degelijk een positief effect bij klachten van angst, stress en depressie, blijkt uit een doctoraat aan de KU Leuven. Allemaal dus snel op cursus? Dat nu ook weer niet, zegt onderzoekster Katleen Van der Gucht. "Het is niet voor iedereen."

De Christelijke Mutualiteit organiseert cursussen en betaalt die gedeeltelijk terug. Net zoals de meeste andere mutualiteiten, overigens. Neuropsychologen geloven in mindfulness als techniek om automatische gewoontes te doorbreken, in de klassieke geneeskunde groeit de overtuiging dat het een goede methode is om chronisch zieken te helpen omgaan met hun ziekte.

De geur van patchoeli en wierook die de term mindfulness ooit omgaf, trekt stilaan weg. En dat is maar goed ook, vindt Katleen Van der Gucht (KU Leuven). Nochtans was ook zij in eerste instantie sceptisch. Van oorsprong is Van der Gucht doctor in de Biologie. Twintig jaar lang was dat haar onderzoeksdomein. "Maar ik ben ook een piekeraar en dus besloot ik om toch eens een cursus mindfulness te proberen. Ik was verrast door het effect." Zo zeer dat Van der Gucht besloot om er een doctoraat in de Psychologie aan te wijden.

Levenskwaliteit

Meer dan zeshonderd scholieren, ruim zestig patiënten in de stresskliniek in Antwerpen, een veertigtal kansarme bezoekers van sociale centra en zestien jonge ex-kankerpatiënten onderwierp ze aan een studie. De resultaten waren eensluidend bij alle groepen: mindfulness heeft zowel een preventief als een curatief effect bij klachten van angst, stress en depressie.

"Wie nog geen klachten had en de training volgde, bleek langer klachtenvrij te blijven dan de controlegroep", zegt Van der Gucht. "Bij wie wel al in de gevarenzone zat of duidelijke symptomen vertoonde, ging de levenskwaliteit er significant op vooruit." Mensen werden merkelijk milder voor zichzelf en piekerden ook minder, zegt de onderzoekster.

Wat er dan precies gebeurt in ons lichaam op biologisch vlak, daar zijn wetenschappers nog naar op zoek. Het zeer beperkte onderzoek dat al gevoerd is, wijst onder andere op mogelijke effecten van mindfulness op het vrijgeven van het stresshormoon cortisol, op het activeren van andere hersencircuits en een potentieel effect op de inflammatoire waarden in het bloed.

Maar dat de effecten er zijn, dat ziet psychologe Tine Daeseleire ook al jarenlang in haar praktijk The Human Link in Antwerpen, een centrum voor psychisch welzijn. "Mindfulness leert je dat gedachten ook maar gedachten zijn: je kunt ze aandacht geven, maar je kunt ook beslissen om dat niet te doen. In die zin kan het een zinvolle methode zijn voor piekeraars. We weten namelijk dat mensen die slaapproblemen hebben of veel piekeren, 50 procent meer kans hebben om ooit een angststoornis of depressie te krijgen. Het is ook nuttig bij de nazorg van wie bijvoorbeeld een paar keer een depressie gehad heeft en niet wil hervallen. Het kan hen helpen om sterker in het leven te staan."

Heiligmakend

Toch, heiligmakend is mindfulness zeker niet, waarschuwt Daeseleire. "Om te beginnen is het slechts een van de vele technieken die je er bovenop kunnen helpen. Maar bovenal: een persoon met een klinische depressie gaat niet geholpen zijn door louter aan mindfulness te doen. Wie een zware angst- of stressstoornis heeft evenmin. Van depressie weten we dat er te weinig serotonine doorgegeven wordt, waardoor bepaalde hersenfuncties niet meer zo goed gaan werken. Voor die mensen, die daardoor ernstige aandachtstekorten hebben, kan mindfulness net bijzonder frustrerend gaan werken. Zij zijn veel meer gebaat met een gedragsactiverende therapie dan met een cognitieve of gedachtetherapie."

Elke vorm van therapie is zeer individueel, zegt Van der Gucht. Maar het klopt dat mindfulness niet voor iedereen weggelegd is. De grootste beperking, noemt zij dat. "Mindfulness werkt alleen bij wie er echt voor openstaat en wie bereid is om veel te oefenen. Mindfulness is een vaardigheid, wie niet oefent, zal die vaardigheid niet ontwikkelen. Anderen zijn dan alweer behoorlijk 'mindfull' van nature. Mij zul je dus niet horen zeggen dat trainingen verplicht zouden moeten worden."

Voor wie het wel zou willen uitproberen hebben Van der Gucht en Daeseleire nog een gouden raad: zoek begeleiding en wees daarbij heel kritisch. "Iedereen kan zich coach noemen, maar daarom kent hij er nog niks van. Terwijl alles staat of valt met een kwalitatieve training."